Boş olduğum bir gün olduğundan bugünü forumdaki arkadaşların işine yarayacağını düşündüğüm terimler sözlüğü oluşturmaya ayırdım ( kesinlikle kişisel tatmin amaçlı ve önemsenmek için değildir
)
Arkadaşlar terimler zaten yeterince fazla ama içerisinden işinize en yarayacak olanları ayıklamaya çalıştım. Olabildiğince ve sadeleşebildiğince sadeleştirmeye özen gösterdim ama yine de arada eksikler olmuş olabilir, artık affola. Eklemek istenilen terimleri konuya ekleyin ben uygun olan yere yerleştiririm. Konuda yazışma yapmasak daha iyi olur. Diyagramlardan yararlanmak gerekirse daha önce metalurji ana başlığı altında yayınlanan diyagramlar yeterlidir. Hörmetler
A1 ÇİZGİSİ (bkz. denge diyagramı)
Isıtma sırasında, perlitin östenite, soğutma sırasında ise östenitin perlite dönüştüğü çizgi.
A3 ÇİZGİSİ (bkz. denge diyagramı)
Ötektoidaltı çeliklerde, ötektoid öncesi ferritin, östenite dönüşümün son bulduğu sıcaklık çizgisi.
A3, 1 ÇİZGİSİ (bkz. denge diyagramı)
Ötektoidüstü çeliklerde perlitin östenite dönüştüğü sıcaklık çizgisi.
Acm ÇİZGİSİ (bkz. denge diyagramı)
Ötektoidüstü çeliklerde ısıtırken ötektoid öncesi sementitin östenite dönüşümünün son bulduğu sıcaklık çizgisi.
ALAŞIMLI ÇELİKİçeriğinde karbondan başka yapıya doğrudan yada doğrudan olmayacak şekilde değiştirici etki yapan alaşım elemanları içeren çelik.
ALLOTROPİBir saf metalin ısıtma ve soğutma evrelerinde kimyasal özelliklerinin değişmeksizin fiziksel özelliklerinin değişmesidir, diğer bir deyişle farklı sıcaklık değerlerinde farklı fiziksel özellikler taşımasıdır.Kimi kaynaklarda polimorfizm diye de geçer.
DENDRİTErimiş metallerin katılaşması sırasında tanelerin çok yapımlı olarak oluşmasından doğan, kar kristallerine benzer, dallı bir görünüşe sahip tane.
FAZBir malzemede iç yapı yönünden farklı olan kısımlara faz denir. Her faz atomların homojen olarak dizilmeleri sonu oluşan belirli bir yapıya sahiptir. Bir malzeme içerisinde mevcut değişik tür fazların kimyasal bileşimi aynı olabilir veya olmayabilir. Fakat farklı yapılarından ötürü fiziksel özellikleri farklıdır. Örnek olarak su ve buz karışımı, bu karışımda su ve buz kimyasal yönden aynı olmalarına karşın yapıları ve özellikleri tamamen farklıdır. Birden çok faz içeren sistemlere çok fazlı sistemler denir.
FAZ KARIŞIMIİki yada daha çok fazın fiziksel ve mekaniksel olarak birbirinden ayrılabilme özelliğinde ve bir arada bulunma durumudur.
FERRİTÇelik içerisinde alfa katı eriyiğine verilen isimdir. Oda sıcaklığında 9 atomlu hacim merkezli kübik (HMK) kafes yapıya sahiptir. Ferit 723 derecede içerisinde en çok %0.025 karbon çözebilir, bu anlamda çeliğin en yumuşak halidir. Oda sıcaklığında da en çok %0.008 karbon çözebilir.
İNCE PERLİTPerlit dönüşümü yada östenitleme sıcaklığından, oldukça çabuk soğutma sonucu oluşan küçük taneli perlite denir. Kimi zaman bu yapı yanlış su verme veya su verme sıcaklığının yanlış seçilmesi sonucu da oluşabilir ve sıklıkla martenzit dokuyla karıştırılır, oysa iki yapı özellikleri açısından birbirinden farklıdır.
KARBÜRBir takım metallerin karbonla yaptığı ve ısıl işlem sonucu yapıda çökelen ve onların sertleşmesine yol açan ( kendisi de zaten sert olan) bileşiklere denir.
KARBÜR AĞIMetallerin karbonla yaptığı ve ısıl işlem sonucu yapıda çökelen karbürlerin, tane sınırları boyunca yayılarak oluşturdukları ağ.
KATI ERİYİKSıvı eriyikken homojen olan eriyikler katı halde de varlığını sürdürürse buna katı eriyik denir. Diğer bir deyişle metallerde kafes yapıda yabancı atom içeren cisimlere katı eriyik denir. Biraz açmak gerekirse, katı eriyikte bir temel elemanın ( eriten) kafes yapısında yabancı atomlar ( eriyen veya alaşım elemanı) homojen olarak dağılmış halde bulunur. Yabancı atomların boyutu ana atomların boyutundan farklı olduğundan, ya kafesi biraz genişletir veya daraltır. Dolayısıyla çevrelerinde bir gerilme alanı oluştururlar. Bu şekilde arı bir metalin kafes yapısına sokulan bu tür kusurlar, sistemin enerjisini ve buna bağlı olarak özelliklerinin değişmesine neden olur.
KRİSTAL YAPIAtomların üç boyutlu düzlemde belirli bir düzene göre dizilmeleri sonucu oluşan yapıya kristal yapı denir. Düzenli olan bu dizilişte tekrarlayan bir yapı vardır. Herhangi bir doğrultu boyunca gidildiğinde atomlararası uzaklık ve atomların çevreleri özdeştir.
Kristal yapıdaki en küçük hacimsel birime “Birim Hücre” denir, bir kristal yapının bilinmesi için birim hücreyi bilmek yeterlidir.
KAFES YAPIAtomların kristal sistemlerindeki diziliş biçimine ve bu yapıya kafes yapı denir.
Çelikte en çok kübik kafes yapısı sözkonusu olduğundan en çok karşılaşacağımız terim kübik kafes yapısıdır. Metallerin çoğu yüzey merkezli kübik( küp formunun ana yüzeylerinde bir atom bulunması durumu) bir kısmıda hacim merkezli kübik ( küp formunun ağırlık merkezinde bir atom bulunması durumu) yapıda kafes sistemine sahiptir.
LEDEBURİTSementit ve östenitin ötektik karışımıdır. %4.3 karbon içerir ve 1129 derecee oluşur, 723 derecenin altında östenit bulunmayacağından oda sıcaklığında ledeburit, perlit ve sementitin oluşturduğu bir yapıdır..
MARTENZİTÖstenitin perlite dönüşmesi bir katı durum reaksiyonu olduğundan tamamlanması için belirli bir süreye gerek vardır. Soğuma hızı dönüşme hızından büyükse perlit oluşmaz bunun yerine hacim merkezli tetragonal( HMT)( tetragonal yapıyı kübik yapıyla karıştırmamak gerekir, tetragonal yapı dikdörtgen prizpatik bir yapıdır) kafes yapısına sahip yeni bir faz meydana gelir. Hızla soğuyan çelikte karbon atomları ayrışmaya fırsat bulamayarak demir kafesine sıkışıp kalırlar. Karbonca aşırı doymuş bu yarı kararlı faza martenzit denir. Martenzit tek fazlı bir katı eriyik olup uzun tabakalar halinde oluşur. Östenitin martenzite dönüşmesi yayınmasızdır, yani aniden soğutma sonucu oluşur. Martenzit kübik yapıya sahip olmadığından ve karbon dağılmış halde bulunduğundan kayma direnci çok büyüktür, dolayısıyla çok sert ve yüksek mukavemetlidir aynı zamanda aşınmaya karşı çok dirençlidir ama kırılgandır.
ÖSTENİTÇelik içerisindeki gama katı eriyiğine ( YMK, yüzey merkezli kübik yapıda) verilen isimdir. Kübik yapıdadır ve 14 atoma sahiptir. Karbon bu faz içerisinde 1129 derecede en çok %2 çözünür, bu bakımdan özellikle sertleştirme tavlamalarında en fazla karbonu çözen faz olduğundan önemlidir. Yumuşak ve sünektir, normal olarak oda sıcaklığında görülmez.
ÖTEKTİK SİSTEMBirbirlerini sınırlı oranda eriten bazı iki bileşenli sistemlerde, bileşenler birbirlerinin erime sıcaklıklarını düşürür ve endüşük erime sıcaklığına sahip bileşimdeki alaşım ötektik reaksiyon sonucu katılaşır. Bu reaksiyon süresinde iki farklı katı faz yan yana ince tabakalar halinde bir yapı meydana getirirler buna ötektik yapı ya da ötektik sistem diyoruz. Bu şekilde hem erime sıcaklığının düşürülmesi ve hemde üstün özellikli ince karışımın oluşması sağlanır.
ÖTEKTİK REAKSİYONBirbirlerini sınırlı oranda eriten bazı sistemlerin belirli bileşimdeki alaşımları sabit bir sıcaklıkta katılaşır ve bir reaksiyon sonucu sıvı faz aynı anda iki ayrı katı faza dönüşür. Daha detaylı ve anlaşılır hale gelmesi için konuyu biraz açmakta yara var. Çelik için konuşacak olursak, 723 derecede östenit tanelerinde %0.8 karbon bulunur. Östenit 723 derecenin altındaki sıcaklıklarda bulunmaz ve ferrite dönüşmek ister. Ferit ise en fazla %0.025 karbon içerir. Bu nedenle östenit taneleri YMK kristal kafesinde bulunan karbonu atar. Atlan karbon demir atomları ile birleşip sementit plakaları oluşturur. Bu plakaların oluşumuyla karbon oranı azalır ve HMK kristal yapılı ferrit oluşması için gerekli ortam sağlanmış olur. İnce ferrit tabakası sementit plakalarının etrafını sarar…İşlem peşpeşe sementit ve ferrit oluşumu şeklinde, bütün östenitler bitinceye kadar devam eder. Bu yapıya da zaten perlit diyoruz
ÖTEKTOİD ÇELİKBileşiminde %0.8 karbon bulunan çeliktir. Bu çelik ötektoid altı çeliklerde olduğu gibi iki aşamalı faz dönüşümlerinden geçmez. %100 östenitli yapı 723 dereceye ( ötektoid reaksiyon sıcaklığı) soğutulunca %100 perlitli yapıya dönüşür. Aynı şekilde %100 perlitli bir yapı ısıtılacak olursa bu kez olay tersine döner ve %100 östenit oluşur.
ÖTEKTOİDÜSTÜ ÇELİK%0.8 üzerinde karbon içeren çeliklere denir.
ÖTEKTOİDALTI ÇELİK%0.8 in altında karbon içeren çeliklerdir.
ÖTEKTİK NOKTABir ötektik sistemde, erimenin olduğu en düşük sıcaklık ve bileşim noktası.
ÖSTENİTİN HOMOJENLİĞİHer östenit tanesinin aynı oranda karbon içermesidir. Açacak olursak ( ki sertleştirmede en önemli durum budur) Bir ötektoidaltı çeliği sertleştirmek amacıyla ısıtmaya başlayalım. Sıcaklık A! Çizgisine eriştiğinde perlitler östenit taneciklerine dönüşür. Bu tanecikler %0.8 karbon içerir. Isıtmaya devam ettiğimizde ötektoid öncesi ferritler östenite dönüşür ve bunlar perlitten oluşan östenit tanelerine göre daha az karbon barındırır. A3 sıcaklığına ulaşıldığında yapı östenit olur, fakat taneler farklı oranlarda karbon içerir. Böyle bir yapı hızla soğutulduğunda, düşük ya da karbonca zenginleşmemiş östenit tamamen martenzite dönüşemez, karbonca doygunluğa erişmiş östenit ise martenzite dönüşür. Bu durum farklı sertlik değerlerine sahip homojen olmayan yapıya neden olur. İstenilmeyen böyle bir durumdan kaçınmak için çelikler sertleştirme sıcaklıklarında belli bir süre bekletilirler ( ya da demlenirler)
PERLİT723 santigrat derecede ötektik reaksiyon sonucu oluşan katı eriyikten aynı anda ferrit ve sementit fazları oluşur. Ferit ve sementitin yan yana, ardışık ve sık tabakalar halinde dizilmesi sonucu oluşan ve kırıldığında parlak inci şeklinde görülen yapıya “Perlit” denir.
SEMENTİTDemir-karbür (Fe3C)olarak da adlandırılır, ayrı ve serbest halde bulunan bir madde değil çeliğin yapısında bulunan bir fazdır. %6.7 karbon içerir. Çeliğin yapısındaki en sert ve kırılgan fazdır.
SIVI ERİYİKBirden fazla tür elemanın atomları sıvı halde kolaylıkla karışarak homojen bir yapı oluşturmasına sıvı eriyik denir.
SORBİT DOKUÇeliklerde menevişleme sonrası karbürlerin büyümesi ve küreselleşmesiyle oluşan yapıdır.
TANEKatılaşma sırasında belirli bir konum içinde dizilen atomların oluşturduğu iç yapı bölgesidir.
TANE BÜYÜKLÜĞÜTanelerin mikroskop altında ölçülebilen büyüklükleridir.
TANE BÜYÜMESİ ( KABA TANE)Tanelerin ısıl işlem sırasında diğer tanelerle sınırlarını birleştirip büyüyerek yeni bir konuma geçmeleri durumudur.
TANE SINIRIBirbirine komşu olan tanelerin aralarındaki ayırıcı sınırdır.
TOKLUKMalzemenin kırılmaya karşı direncidir.
TUFALIsıl işlem gören çeliğin yüzeyinde, ısının şiddetli oksitlenmeye neden olması sonucu yüzeyde oluşan kabuklanma şeklinde oksit tabakasıdır.
YALIN KARBON ÇELİĞİİçeriğinde sadece karbon ( diğer kimi alaşım elemanlarının varlığının önemsenmeyecek miktarda) olan çelik.
10 Yanıt
14922 Gösterim